Feel, love, take
Rebecca Solnit over George Orwell
‘So long as I remain alive and well I shall continue to feel strongly about prose style, to love the surface of the earth, and to take a pleasure in solid objects and scraps of useless information.’
‘Zo lang ik leef en gezond ben, zal ik veel blijven geven om schrijfstijl, het aardoppervlak liefhebben en plezier putten uit vaste voorwerpen en snippers nutteloze informatie.’
George Orwell, Why I Write, eigen vertaling
George Orwell staat bekend om zijn grimmige dystopie Nineteen Eighty-Four, met zinnen als ‘wil je een beeld van de toekomst, denk dan aan een laars die trapt in het gezicht van een mens – eindeloos.’ We kennen Orwell natuurlijk ook van Animal Farm, de fabel en satire op het Sovjetregime. En daarnaast zijn er zijn scherpe essays, columns en boekbesprekingen die ik met Tegen totalitarisme een beetje bekender probeer te maken in Nederland.
Vooral heftige, politieke onderwerpen dus.
Orwell kon die onderwerpen bloedserieus en aangrijpend beschrijven, maar hij kon ook een luchtige, humorvolle, spottende toon aanslaan. De Spaanse Burgeroorlog, de nazi’s, de Wereldoorlog, de dreiging van de atoombom: hij wist daar met een lach over te schrijven – zonder af te doen aan de ernst van de zaak.
Hoe bijzonder en knap dat eigenlijk was, valt me de laatste tijd extra op, nu we met de oorlog in Oekraïne ook in West-Europa weer iets van de angsten uit Orwells tijd voelen.
Orwells rozen
Maar schrijfster Rebecca Solnit verzet zich op een andere manier tegen wat zij noemt het ‘grijze’ beeld van Orwell. Solnit schetst in haar vorig jaar verschenen boek Orwell’s Roses nadrukkelijk een heel ander beeld van Orwell.
Deels schrijft ze letterlijk over de rozen die Orwell plantte in zijn tuintje op het platteland. Dat leek me eerst een slappe insteek, een gezochte invalshoek om naast de stapel boeken die er over Orwell zijn geschreven toch nog iets origineels te vinden. Maar daarin vergiste ik me.
In Why I Write, ‘Waarom ik schrijf’, reflecteert Orwell op zijn motieven als schrijver:
Ik schrijf [een boek] omdat er een leugen is die ik wil blootleggen, een feit waar ik de aandacht op wil richten, en mijn eerste zorg is gehoor te vinden. Maar ik zou niet al het werk kunnen verzetten om een boek te schrijven, of zelfs maar een lang artikel voor een tijdschrift, als dat niet ook een esthetische ervaring zou zijn.
[alle Nederlandse citaten eigen vertaling]
De eerste zin is dan de ‘grijze’ Orwell, de tweede zin is de Orwell waar Solnit zich op richt. Ze laat zien dat Orwell wel degelijk ook schreef over wat hij mooi vond en wat hem aansprak. Solnit schrijft:
Als je eens goed in Orwells werken graaft, vind je een boel zinnen over bloemen en pleziertjes en de natuur. Als je maar genoeg van die zinnen leest, krijgt het grijze portret ineens kleur, en als je op die passages let, dan krijgt zelfs zijn laatste meesterwerk, 1984, een ander uiterlijk. Deze zinnen zijn minder pakkend, minder profetisch dan de politieke analyse, maar ze staan er niet volledig los van en ze dragen een eigen poëzie in zich, een eigen kracht en hun eigen politiek. De natuur is zelf enorm politiek, hoe we ons haar voorstellen, hoe we met haar omgaan en haar beïnvloeden, hoewel dat nog maar weinig erkend werd in zijn tijd.
Solnit vindt die Orwell overal in zijn werk, Van het Golden Country in 1984 tot natuurbeschrijvingen in zijn minder bekende romans en essays.
Een andere Orwell
Ze haalt een paar zinnen aan uit Why I Write waaruit blijkt dat ze het onderscheid niet zomaar zelf heeft verzonnen en dat Orwell zich er zelf ook bewust van was:
Zo lang ik leef en gezond ben, zal ik veel blijven geven om schrijfstijl, het aardoppervlak liefhebben en plezier putten uit vaste voorwerpen en snippers nutteloze informatie. Het heeft geen zin te proberen die kant van mezelf te onderdrukken. Het is zaak mijn ingebakken voorkeuren en afkeuren te verenigen met de in de kern publieke, niet-individuele bezigheden die dit tijdperk ons allen oplegt.
Die eerste zin, daar is het Solnit om te doen. De dingen waar Orwell van houdt en plezier uit put, benoemt hij behoorlijk precies, schrijft ze. En volgens mij is het niet alleen een heel specifiek maar ook eigenaardig rijtje dingen. Schrijfstijl (oké, zo kennen we Orwell), het aardoppervlak (huh? letterlijk aarde? gaat dit om tuinieren?), solid objects (wat? vaste voorwerpen? tastbare dingen? stevige objecten?) en snippers nutteloze informatie (waar komen die ineens vandaan?). Klinkt als these are a few of my favorite things.
Werkende werkwoorden
Solnit wijst erop dat de kracht van die zin schuilt in de werkwoorden. In het Engels: ‘I shall continue to feel strongly about prose style, to love the surface of the earth, and to take a pleasure in solid objects and scraps of useless information.’ Dus belangrijk zijn de woorden feel, love, take, schrijft Solnit. Je leest er zo overheen, maar dat zijn inderdaad geen grauwe, grijze werkwoorden.
Het leukste hieraan vind ik – en daarom past dit verhaal goed in onze zinnenjacht – dat Solnit dat andere perspectief op Orwell en zijn werk helemaal terugvoert tot de kleinste details, de zinnen en woorden. Lees- en schrijftip die we hieruit kunnen leren: let op werkwoorden.
• Orwell’s Roses – Rebecca Solnit
• Why I Write – George Orwell, origineel is hier te lezen.
• Tegen totalitarisme – George Orwell, vertaling, inleiding en samenstelling Thomas Heij, ISVW Uitgevers 2021.
• In de bundel Waarom ik schrijf, De Arbeiderspers 2020, is een Nederlandse vertaling van Lore Coutinho en Martin Schouten uit 1973 opgenomen van het gelijknamige stuk.
• Afbeelding: George Orwell melkt een geit, in 1938 in Marokko.