Een topzin in een over de top alinea
Mary Shelley
‘We are told by the wisest philosophers of the dangers of the world, the deceits of men, and the treason of our own hearts: but not less fearlessly does each put off his frail bark from the port, spread the sail, and strain his oar, to attain the multitudinous streams of the sea of life.’
Mary Shelley, eigen vertaling
We worden door de wijste filosofen gewaarschuwd voor de gevaren in de wereld, de listen der mensen en het verraad van ons eigen hart; maar eenieder duwt niet minder onbevreesd zijn kwetsbare scheepje af uit de haven, hijst de zeilen en heft de riemen, om de vele stromen van de zee des levens te bereiken.
Van alle romans die je kunt lezen tijdens de coronapandemie is The Last Man (1826) van Mary Shelley niet bepaald de vrolijkste. Het verhaal in een notendop: een geheimzinnig en enorm besmettelijke infectieziekte duikt op in het Oosten en raast binnen no time over de wereld om vele levens te eisen. Klinkt bekend?
Maar The Last Man gaat niet echt over de ziekte. Het draait eerder om verlies, hoop, eenzaamheid en overleven. Shelley schreef het verhaal nadat ze haar man Percy Shelley, meerdere kinderen en vrienden was verloren. Ze voelde zich daardoor zo alleen als de laatste mens op aarde. Het boek is een sleutelroman: haar man stond model voor Adrian, vriend Lord Byron stond model voor Lord Raymond, en met hoofdpersoon Lionel Verney schiep Shelley een alter ego.
De gevaren van varen
In de zomer van 1822 verbleven Mary en Percy aan de Italiaanse kust en besloot Percy, ondanks slechte weersverwachtingen, te gaan zeilen in de baai van La Spezia. Hij belandde in een storm en verdronk. Tien dagen later spoelde zijn lichaam aan op het strand. Aan het eind van The Last Man, in een aangrijpende scène, komt ook Adrian om het leven in een storm op zee.
Ook in onze zin duikt het varen op, nu als iets ruimere metafoor voor het leven. Hij komt uit het begin van het verhaal. Lionel, een eenvoudige jongen van het platteland, is opgeklommen in de Engelse elite en staat op het punt een echte functie te krijgen als ambassadeur in Wenen. Een spannend en vrolijk moment dus.
Over de top
Zoals vaker gaat Shelley (net als andere Romantische auteurs) bij emoties vol op het orgel. Soms werkt dat goed, bijvoorbeeld in de scène waarin Raymond in een brandend Constantinopel aan zijn einde komt. Hier niet. Na onze zin volgt dit:
How few in youth’s prime, moor their vessels on the ‘golden sands’, and collect the painted shells that strew them. But all at close of day, with rive planks and rent canvas make for shore, and either wrecked ere they reach it, or find some wave-beaten haven, some desart strand, whereon to cast themselves and die unmourned. A truce to philosophy! – Life is before me, and I rush into possession. Hope, glory, love, and blameless ambition are my guides, and my soul knows no dread.
Hoe weinigen in de bloei van hun jeugd meren hun schepen af op de ‘gulden stranden’ om de gekleurde schelpen waarmee die bezaaid zijn te verzamelen. Maar allen proberen aan het eind van de dag met gespleten planken en gescheurde zeilen de kust te bereiken, en leiden schipbreuk voor ze hem bereiken of belanden in een baai waar de golven tegen de kust beuken, een verlaten strand waarop ze zich neerwerpen en sterven zonder dat iemand om ze rouwt. Laat de filosofie nu met vrede! – Het leven ligt voor me en ik haast me het in bezit te nemen. Hoop, glorie, liefde en schaamteloze ambitie zijn mijn leidsels, en mijn ziel kent geen schrik. (eigen vertaling)
En dat gaat zo nog een paar zinnen door, met citaten van Euripides, de Bijbel en Horatius. Naar mijn smaak over de top en te vertellerig.
Contrast en balans
Wat Shelley hier wél mooi doet, is het contrast schetsen tussen wijze waarschuwingen van filosofen enerzijds en anderzijds de jeugdige overmoed en de zee des levens. Dat past heel goed op dit punt van het verhaal. Lionel weet dat er gevaren op de loer liggen in zijn nieuwe leven, maar staat toch te popelen.
De zin valt uiteen in twee helften, met de dubbelepunt als scheiding. Aan beide kanten vinden we een opsomming van drie onderdelen: ‘dangers’, ‘deceits’, ‘treason’ tegenover ‘put off his bark’, ‘spread the sail’, ‘strain his oar’. Mooi in balans.
Echt goed wordt de zin wat mij betreft door de metafoor van het varen en dan vooral vanwege de persoonlijke betekenis die dat had voor Shelley. Als het zomaar een metafoor was geweest voor het leven dan was het misschien een cliché, maar nu verwijst hij (denk ik) naar een concreet drama. Die voorbode van onheil juist op zo’n jubelmoment maakt het extra wrang.
Iets met riemen
Maar hoe werkt het beeld precies en wat beschrijft Shelley hier letterlijk? Wat is een ‘frail bark’ en wat betekent ‘strain his oar’?
Als mijn interpretatie klopt en we deze zin kunnen associëren met de dood van Percy Shelley, hebben we misschien een aanknopingspunt voor het vaartuig. Mary schreef in een brief aan een vriendin dat het scheepje van Percy een prachtig exemplaar was. Ze schatte het op iets meer dan 7 meter lang en 2,5 meter breed. Een beste zeilboot dus, maar in een storm op zee toch een kwetsbaar scheepje.
Zo’n boot kun je afduwen, dan trek je het zeil omhoog en dan doe je iets met de roeispanen. Alleen wat precies? Als het zeil omhoog is, hoef je niet meer te roeien, zou ik zeggen. Inhalen dus? Of wegleggen? Binnenboord halen? Maar volgens vriend J betekent ‘to strain an oar’ ergens je best voor doen, spanning op de riemen zetten. Dus juist het tegenovergestelde van wegleggen.
Hier schiet mijn nautische kennis tekort, maar De scheepsjongens van Bontekoe biedt een paar mogelijkheden: pak de riemen, grijp de riemen, trek aan de riemen en, de mooiste, hef de riemen. Volgens Van Dale betekent ‘hef de riemen’ niet alleen ‘drink je bier op’, maar is het ook een ‘uitroep van baldadigheid, overmoedigheid’. Past perfect bij de situatie van Lionel in onze zin!
Uiteindelijk is het Adrian die verdrinkt en niet Lionel. Op de laatste bladzijde zien we Lionel, alleen als de laatste mens op aarde maar op zoek naar andere mogelijke overlevenden, in een ‘tiny bark’ wegvaren. Hoe eenzaam dat ook lijkt, niet alle hoop is verloren.
• The Last Man – Mary Shelley, Oxford UP, 1994.
• The Sinking of the “Don Juan” Revisited – Donald B. Prell in Keats-Shelley Journal, 2007.
• De scheepsjongens van Bontekoe – Johan Fabricius via dbnl.org.
• Afbeelding: A Sailing Boat at Sea – J.M.W. Turner, via Tate.
Lees ook:
Dit profiel over Mary Shelley dat ik schreef.