Ernest Hemingway: schrijf één ware zin
‘All you have to do is write one true sentence.’
Ernest Hemingway, vertaald door Arie Storm
‘Het enige wat je hoeft te doen is één ware zin schrijven.’
Het leek een terloopse opmerking van een jonge schrijver die zichzelf in Parijs een beetje moed inspreekt. Ernest Hemingway beschreef in A Moveable Feast (Parijs is een feest) wat hij deed als hij een nieuw verhaal begon maar het niet op gang kreeg. Inmiddels wordt Hemingways hele schrijffilosofie aan dat zinnetje opgehangen. Zo gaat dat met beroemdheden.
Hoe dan ook, ik vroeg me meteen af: klopt dit inhoudelijk wel? Is de zin zelf wel waar? Heeft Hemingway gelijk dat je slechts één ware zin hoeft te schrijven? Ik nam de proef op de som en schreef in m’n notitieboekje:
‘Gisteren hebben we voor meer dan vijftig euro geluncht in Les Deux Magots en toen heb ik wat melk van mijn café crème gemorst op de papieren placemat doordat het kannetje slecht gevormd was.’
Een ware zin. Maar verder kwam er niks. Er kwam geen verhaal op gang, terwijl er best wat haakjes in mijn zin zaten – meerdere bronnen van frustratie bijvoorbeeld, dat lijkt me een prima startpunt voor een verhaal. Je moet dus toch wat meer doen dan één ware zin schrijven.
Goed, dit was misschien een flauwe, al te sceptische insteek, en ik zat al te grijnzen toen ik die zin bedacht en nog voor ik hem opschreef. Hemingway won de Nobelprijs voor Literatuur, dus zijn schrijfadvies kan ook weer niet helemaal onzinnig zijn. Er zal toch wel iets in zitten?
Aanmoediging
Ik heb Hemingways zin net heel letterlijk gelezen en getoetst alsof het een soort universele waarheid betrof, maar de zin past natuurlijk in een specifieke context. Hier is de hele passage:
‘Ik ging staan en keek uit over de daken van Parijs en dacht: maak je geen zorgen. Je hebt altijd geschreven en ook nu zul je schrijven. Het enige wat je hoeft te doen is één ware zin schrijven. Schrijf de waarste zin die je kent. En uiteindelijk schreef ik een ware zin, en dan ging ik van daaruit verder. Het was vervolgens makkelijk omdat er altijd wel één ware zin was die je kende of die je had gelezen of die je iemand had horen zeggen. Als ik ingewikkeld begon te schrijven, of als iemand die iets aan het uitleggen of aan het toelichten was, kwam ik erachter dat ik die uitweiding of versiering weg kon laten en weg kon gooien en kon beginnen met de eerste ware eenvoudige mededelende zin die ik had geschreven. Boven in die kamer besloot ik dat ik over elk ding waar ik iets van af wist een verhaal zou schrijven. Ik probeerde dit de hele tijd te doen terwijl ik schreef en het was een goede en onverbiddelijke aanpak.’
(vert. Arie Storm, Parijs is een feest)
Zo ingekleed klinkt onze zin al een stuk sympathieker, vind ik. Het gaat erom dat Hemingway zichzelf aanmoedigt en daarvoor is onze zin heel geschikt. Geschikter dan bijvoorbeeld de zin die erop volgt, ‘Schrijf de waarste zin die je kent’, want door ‘het enige wat je hoeft te doen is één zin schrijven’ klinkt de opgave voor de haperende schrijver al wat minder groot en eng.
Waarheid
Het enge voor de verhalenschrijver zit ’m in dat ene woordje ‘ware’. (En in de zin erna in het zo mogelijk nog engere ‘waarste’.) Al is dat tegelijk ook het aantrekkelijke van het advies, want wie wil er nou geen ware zin schrijven? Maar wat bedoelt Hemingway er precies mee?
Uit de zinnen erna blijkt dat een ware zin hier min of meer gelijk staat aan een eenvoudige mededeling: een zin die niet ingewikkeld of uitleggerig is en zonder uitweidingen en opsmuk. Om zulke zinnen staat Hemingway bekend, met een kale maar krachtige schrijfstijl die hij oppikte als jonge journalist.
Hemingways aansporing heeft wel wat weg van de schrijftips van George Orwell. Ook hij beval bijvoorbeeld aan om woorden te schrappen waar mogelijk en om zo veel mogelijk weg te blijven van dure woorden. Ook Orwell was journalist. Het lijkt me prima advies voor journalisten en voor iedereen die helder, sober proza wil schrijven.
Maar van het merendeel van de literaire zinnen die we eerder hebben bekeken, zou maar weinig overblijven als we Hemingway strikt volgen. Wat blijft er over van de als cyclopische vestingen geconstrueerde zinnen van Karl Kraus? Van het sprankelende ochtenddenken van Bohumil Hrabal? Van het gedroom van Virginia Woolf? Of van Tristram Shandy van Laurence Sterne, die over uitweidingen juist lovend schreef: ‘Digressions, incontestably, are the sunshine;—they are the life, the soul of reading!’
Zelfvertrouwen
Grappig is dat ik deze passage van Hemingway charmant vond omdat hij daarin enige twijfel en onzekerheid lijkt te tonen – ook bij hem stokte het schrijven wel eens – terwijl Gustaaf Peek er in zijn nawoord juist op wijst dat de Hemingway uit dit boek wel erg veel zelfvertrouwen aan de dag legt en weinig wens te leren van alle grote schrijvers die hij in Parijs treft:
‘Nergens uit hij twijfel over het ambacht, krijgt de lezer het gevoel dat deze Amerikaan in Europa een leertijd doorloopt. Integendeel, vol zelfvertrouwen zet de protagonist genaamd Hemingway, Hem of Tatie de succesvolle methoden van zijn schrijven uiteen, zoals het belang van de ‘true sentence’ […]’
Uit de laatste zinnen van de passage die ik citeerde – ‘het was een goede en onverbiddelijke aanpak’ – klinkt inderdaad het zelfvertrouwen van Hemingway waar Peek op wijst.
Peek stelt bovendien dat we Parijs is een feest eerder als autobiografische roman moeten lezen dan als een waar en feitelijk volledig correct verslag van hoe het er destijds aan toe ging in Parijs. Sommige stukken zijn gekleurd, gefictionaliseerd en opgepoetst.
Die zinnen van Hemingway zijn dus zelf misschien wel minder waar dan ze lijken. Al zegt Hemingway er niet bij dat je ware zinnen niet mag oppoetsen of dat ze van oppoetsen per se minder waar worden.
• A Moveable Feast – Ernest Hemingway
• Parijs is een feest – Ernest Hemingway, vertaald door Arie Storm, Arbeiderspers, 2016