Pletters, propagandisten en Poesjkin: bevrijdende censuur in Oekraïne

1.
Censuur sloopt. In Al te luide eenzaamheid, een van zijn beste verhalen, liet de Tsjechische schrijver Bohumil Hrabal zien welke ingrijpende gevolgen de censuur had voor de inwoners achter het IJzeren Gordijn. Hrabal schreef het tussen 1972 en 1976, en gezien het onderwerp is het niet verbazingwekkend dat het de Sovjetcensuur destijds niet doorkwam en niet gepubliceerd mocht worden.

Hanta, de hoofdpersoon van Al te luide eenzaamheid, werkt vijfendertig jaar in een papierpletterij. Hij is tewerkgesteld in een kelder onderin een wooncomplex, waar hij met zijn mechanische pers duizenden boeken per dag vernietigt. Hele collecties van prachtige in leer en saffiaan gebonden boeken uit landhuizen, kastelen en bibliotheken verdwijnen zo voor eeuwig.

Maar Hanta is een filosofisch geschoolde boekenliefhebber, een ‘liefdevolle slager die de stroom boeken niet kan keren’. Ziet hij een kostbare klassieker, dan vist hij die eruit, leest hem en stopt hem daarna in het hart van een van de balen die hij perst, zodat iedere baal een Kant, Nietzsche of Goethe in zich draagt. De buitenkanten versiert hij met kunstreproducties, bijvoorbeeld van Rembrandt, Monet of Van Gogh. Zo wordt de vernietiging waartoe hij gedoemd is toch ook een soort schepping.

Hanta voelt zich evengoed schuldig over al het moois dat hij moet verpulveren en de boeken die hij niet allemaal kan redden:

‘Toen ik in die tijd die mooie boeken in mijn mechanische pers fijn plette en als die pers bij de laatste fase dan even tinkelde om vervolgens met een druk van twintig atmosfeer die boeken te vermorzelen, hoorde ik daarin steeds het vermorzelen van menselijke botten, het was net of ik daar met mijn hand schedels en botten in die pers vol vermorzelde klassieke boeken stond te verpulveren (…)’

(vert. Kees Mercks, Prometheus, 2013)

Waar men boeken verpulvert, verpulvert men uiteindelijk ook mensen, suggereert het verhaal van Hrabal. Als het gaat over het censureren van boeken, is dit het uiteindelijke schrikbeeld.

2.
Een westerse schrijver die te maken kreeg met Russische censuur was George Orwell. […]

Lees het hele essay in Tirade nummer491.