Lucianus – Filosofen te koop
Recensie voor Trouw
september 2024
Boerenbedrog is schering en inslag bij lui die zich uitgeven voor filosofen, vond Lucianus van Samosata. Deze Syrische satiricus uit de tweede eeuw deed niets liever dan van leer trekken tegen allerlei autoriteiten. Hij bespotte goden, priesters, machthebbers, wonderdokters en filosofen.
Met zijn beroemdste werk, Ware reizen,parodieerde hij eigentijdse reisverhalen en inspireerde hij eeuwen later schrijvers als Bacon, More, Erasmus en Swift. Een reis naar de maan, doden die spreken, levende bezemstelen: niks was hem te gek. In Lucius, of: de ezel laat hij de hoofdpersoon in een ezel veranderen die allerlei scabreuze avonturen beleeft.
Meer dan zeventig werken zijn er van Lucianus overgeleverd en zo af en toe verschijnt er weer een in modern Nederlands. Nu is daar Filosofen te koop aan toegevoegd.
In dit werkje doet de Grieks schrijvende grappenmaker een stel filosofen in de uitverkoop. Hij voert de goden Zeus en Hermes op als marktlui die hun waar aanprijzen. Die waar bestaat uit de filosofen Pythagoras, Diogenes, Aristippus, Democritus en Heraclitus, Socrates, Epicurus, Chrysippus, Aristoteles en Pyrrho.
Op verzoek van de potentiële kopers licht Hermes of de filosoof zelf de ideeën toe. Zo komt bij elke filosoof de kern van zijn denken naar voren – alleen dan wel op een lachwekkende manier, in vertekende portretjes.
Kenmerkende zin
‘Ga voor de sulligste vorm van seks en verorber ten slotte een rauwe octopus of inktvis en sterf’, dat is het beste advies dat Diogenes te bieden heeft. Hij raadt zijn koper aan om, als iedereen toekijkt, dapper te doen wat niemand durft. Onbeschaamd zijn en doorpakken, daar heb je geen opleiding, geen ‘mooie woorden en bullshit’ voor nodig, zegt hij. Typerend voor de filosofen, die zichzelf en hun leer niet altijd even aantrekkelijk presenteren.
Democritus lacht iedereen uit. Chrysippus dreigt met een hersenverrekking en redeneert eerst dat zijn koper een steen is, om vervolgens het tegendeel te bewijzen. Hedonist Aristippus is zelfs zo dronken dat hij zelf niks kan zeggen. Maar wel een prima drinkmaatje, aldus Hermes.
Socrates – zo vaak opgehemeld en bestempeld als belangrijkste westerse filosoof – komt bij Lucianus naar voren als een liefhebber van overspel, die ook nog eens graag met knappe jonge jongens onder de dekens kruipt. Hier schuurt het even. Bij de andere filosofen zijn de aantijgingen vrij onschuldig, maar hier voel je gezien het thema ook als hedendaagse lezer ongemak en venijn.
Redenen om dit boek niet te lezen
Filosofen te koop is maar een dun boek. De helft van de uitgave is bovendien het Griekse origineel. De daadwerkelijke dialogen zijn dus echt kort. Verwacht daarin ook geen nieuwe filosofische inzichten of meeslepende verhalen.
De grappen snappen vraagt om enige kennis van de denkers in kwestie. Wie was de ‘viezerik van de Zwarte Zee’? Vanwaar die bonen bij Pythagoras? Waarom is het geinig dat juist Dio van Syracuse er met Socrates vandoor gaat? Gelukkig zit er een uitstekend nawoord van de vertaler bij, waarin alle nuances worden aangestipt, zonder dat het droog of schools wordt.
Redenen om dit boek wel te lezen
Die vertaler, Vincent Hunink, heeft van deze tekst een pareltje gemaakt. Zijn Nederlands is speels, vrolijk en creatief. Voor grapjes en fratsen in het Grieks verzint Hunink slimme oplossingen. Zo spreken Pythagoras en Heraclitus bij Lucianus in een dialect; in vertaling klinken ze Vlaams. Hier en daar krijgen we een vleugje Engels voor hippe taal en inside jokes van toen worden soepel vervangen door hedendaagse verwijzingen. Zelfs Willem van Hanegem en Loeki de Leeuw zitten erin verstopt. Docenten Grieks kunnen hun lol op: als je leerlingen hiermee niet aan de praat krijgt…
Wat Lucianus doet is ook een aardige denkoefening voor in onze tijd, nu allerhande vormen van filosofie en levenskunst weer volop worden vermarkt. Wie heeft bijvoorbeeld interesse in deze fitte Amerikaanse filosofe die ieders mogelijkheden ziet, put uit literatuur en de Griekse Oudheid, en wel raad weet met emoties in de politiek? Of neem dit Sloveense denkbeest: barst van de energie en laat gegarandeerd je hoofd tollen met verwijzingen naar Freud en Lacan! Of toch liever deze kalme, communicatieve Duitser, bekend van het ‘blauwe monster’? Wie biedt?!