NIEUW-ATLANTIS
Francis Bacon (1561-1626) geldt als de grondlegger van de moderne wetenschap. Hoe die wetenschap eruitziet en welke rol zij speelt in de samenleving, beschreef Bacon in zijn utopie, Nieuw-Atlantis. Dit werk voorspelde allerlei technologische ontwikkelingen en inspireerde de oprichters van de Royal Society.
Nieuw-Atlantis is mijn vertaling van Bacons beroemde utopie en verscheen met een uitgebreide inleiding over het leven van Bacon, zijn filosofische inspiratiebronnen en de invloed van de tekst.
Een groep reizigers, verdwaald en de wanhoop nabij, belandt op een onbekend eiland in de Stille Oceaan. Algauw maakt hun argwaan plaats voor bewondering. Het eiland blijkt een thuis te bieden aan een welvarende samenleving waarvan de religieuze tolerantie en wetenschappelijke ontwikkeling ver vooruitlopen op Europa.
PERS
‘[Bacons] utopie werd gelezen, geliefd en voor een groot deel verwezenlijkt. En zo overklaste hij Plato en Thomas More.’
★★★★ – Alexandra De Vos in De Standaard
‘Francis Bacons utopie uit de 17de eeuw is tegenwoordig verrassend realistisch (…) De nieuwe vertaler van Nieuw-Atlantis, Thomas Heij, geeft in zijn inleiding een aardig overzicht van de filosofen die zich voor of tegen Bacon hebben uitgelaten.’
– Carel Peeters in Vrij Nederland
‘Een korte levensbeschrijving en twee lange stukken over de invloeden op en de receptie van Bacons werk zijn een rijke bron aan informatie.’
– Karin de Leeuw, De Leesclub van Alles.
‘In deze uitgave wordt Bacon niet alleen in zijn tijd geplaatst, maar komen ook latere critici aan bod. Onder wie Goethe, die Bacons “ervaringsmest” hekelde.’
– de Volkskrant 26 mei, signalement
‘fraaie heruitgave van Bacons Nieuw-Atlantis’
– Historiek, profiel van Francis Bacon
‘Het onderstreept het belang van Bacon en het is dus goed dat er zo’n verzorgde en handzame uitgave van Nieuw-Atlantis is.’
– Boekenstrijd.nl
DE COVER
Wie een omslagillustratie zoekt bij Utopia van Thomas More heeft het makkelijker dan wie er een zoekt voor de grote opvolger in het utopische genre, Nieuw-Altantis van Francis Bacon. De Duits-Zwitserse schilder Ambrosius Holbein maakte namelijk prachtige houtgravures die al vanaf de eerste editie zijn opgenomen in het boek. Het zijn niet alleen mooie, eigentijdse verbeeldingen van het eiland Utopia, maar de latere versies bevatten nog een verborgen betekenis ook – zie de afbeeldingen in dit artikel.
Een portret zou uitkomst kunnen bieden. Van zowel More als Bacon bestaan er verschillende, zowel schilderijen als gravures. More werd bijvoorbeeld geschilderd door Hans Holbein, de jongere en uiteindelijk beroemdere broer van Ambrosius. Bacon werd rond 1618 door een onbekende schilder mooi vastgelegd als grootkanselier, met hoed en chic gewaad.
Toch is een portret misschien meer iets voor een biografie of een boek over Bacon zelf. Nieuw-Atlantis gaat niet over Bacon, maar over een reis over de Stille Oceaan naar een eiland waar wetenschap en religieuze tolerantie centraal staan.
Gelukkig bracht William Hodges uitkomst. Hodges ging als schilder mee op de tweede wereldreis van James Cook, naar het zuidelijke gedeelte van de Stille Oceaan. Die reis werd weliswaar gemaakt anderhalve eeuw na de publicatie van Nieuw-Atlantis, maar wel in het juiste werelddeel en nota bene in opdracht van de Royal Society – opgericht naar het voorbeeld van Salomo’s Huis in Nieuw-Atlantis.
Het schilderij dat op de cover staat is View of Oaitepeha Bay, Tahiti uit 1776. Een idyllische afbeelding van de baai waar Cook en zijn bemanning voor het eerst op Tahiti voor anker gingen. Hodges vervaardigde verschillende versies van het schilderij met kleine verschillen. Op één van de versies is rechtsonder een in een kleed gewikkeld lijk afgebeeld, waarschijnlijk een teken dat ook de dood aanwezig was op het eiland.
De naakte, badende vrouwen onderin zijn Hodges’ morele waarschuwing voor de verleidingen op het eiland. Het doet denken aan de scène in Nieuw-Atlantis over de poelen van Adam en Eva die de bewoners van Benzalem hebben verzonnen. Kortom, een beeld dat qua sfeer en boodschap goed past bij Nieuw-Atlantis.
De titel is in de vorige Nederlandse vertaling vertaald als Het Nieuwe Atlantis. Die is op zich niet verkeerd, maar kijken we naar de tijd waarin Bacon het schreef, dan kan het ook anders. Bacon werkte aan het verhaal tot aan het eind van zijn leven in 1626. Ondanks dat hij de tekst niet wist te voltooien, werd deze toch een jaar na zijn overlijden gepubliceerd. In die tijd ontdekten en veroverden de zeevarende naties van Europa verschillende overzeese gebieden, waar nieuwe steden en handelscentra werden opgebouwd. Zo werd in 1625 Nieuw-Amsterdam (nu New York) gesticht, als hoofdstad van de provincie Nieuw-Nederland (nu het noordoosten van de VS). Even verderop lagen ook Nieuw-Haarlem, Nieuw-Utrecht en Nieuw-Amersfoort. Het mag duidelijk zijn: evenredig aan al deze namen van werkelijk bestaande plaatsen, moet ‘New Atlantis’ vertaald worden als Nieuw – koppelteken – Atlantis.Daar dacht een zekere J. Williaemson in 1656 heel anders over. Lees verder…
