Vertaling

Heren,

Ik heb gekeken naar uw recente wiskunde prijsvraag voor komend jaar, die in de plaats komt van een natuurfilosofische prijsvraag en luidt:

Une figure quelconque donnee, on demande d’y inscrire le plus grand nombre de fois possible une autre figure plus-petite quelconque, qui est aussi donnee. (Teken binnen een willekeurige figuur die is gegeven zo vaak mogelijk een kleinere willekeurige figuur die is gegeven.)

Ik was verheugd om uit de volgende woorden – ‘l’Acadeemie a jugee que cette deecouverte, en eetendant les bornes de nos connoissances, ne seroit pas sans utilite’ (de Academie is van mening dat deze ontdekking, door het verleggen van de grenzen van onze kennis, niet zonder nut zal zijn) – op te maken dat ‘nut’ van essentieel belang is in uw onderzoekingen – wat niet altijd het geval is geweest bij alle academies. Ik kom daarom tot de conclusie dat u déze vraag hebt uitgeschreven in plaats van een vraag met betrekking tot de filosofie of, zoals geleerden het noemen, het ‘fysieke’, omdat u destijds geen dergelijke vraag kon verzinnen die zou leiden tot een antwoord met meer ‘nut’.

Staat u me toe er in alle bescheidenheid een voor te stellen van dat soort, te uwer overweging en, via u – als u ermee instemt – ook voor serieus onderzoek van alle geleerde fysici, chemici, enzovoorts, van deze verlichte tijd.

Het is algemeen bekend dat het verteren van ons alledaagse voedsel in de darmen van menselijke wezens leidt tot het ontstaan of de productie van een grote hoeveelheid wind.

Dat het laten ontsnappen van dit gas en het te laten vermengen met de lucht om ons heen doorgaans aanstootgevend is voor gezelschap, vanwege de onaangename geur die ermee gepaard gaat.

Dat ieder welopgevoed mens er, om die aanstoot te vermijden, alles aan doet om de natuurlijke drang zich te verlossen van deze wind tegen te houden.

Dat onnatuurlijk ophouden op deze manier niet alleen geregeld tot veel acute pijn leidt, maar dikwijls ook tot toekomstige ongemakken zoals kolieken, breuken, tympanie, enzovoorts, die vaak slecht voor de conditie en soms zelfs levensbedreigend zijn.

Zonder die aanstootgevende walgelijke walm die er bij zulke ontsnappingen komt kijken, zouden ook beschaafde personen er in gezelschap net zo weinig moeite mee hebben een dergelijke wind te laten schieten als bijvoorbeeld met spugen of het snuiten van de neus.

Mijn prijsvraag is dus:

Ontwikkel een soort medicijn, dat heilzaam en niet onsmakelijk is, dat kan worden verwerkt in ons alledaagse voedsel of in een saus, en dat ervoor zorgt dat de natuurlijke ontluchting van wind uit ons lichaam niet alleen geen aanstoot geeft, maar zelfs een aangenaam geurtje krijgt.

Dat dit geen chimerische, onuitvoerbare onderneming is, mag blijken uit de volgende overwegingen. We beschikken reeds over enige kennis van de wijze waarop we die geuren zouden kunnen veranderen. Wie oud vlees eet, vooral met veel ui, zal in staat zijn een stank te produceren die geen enkel gezelschap kan verdragen; terwijl wie een tijdje alleen op groentes heeft geleefd, een zucht zal voortbrengen die zo zuiver is dat hij zelfs de meest gevoelige neus ontgaat; en als wie het voor elkaar krijgt dat niemand het opmerkt, kan overal zorgeloos zijn ongemak laten vliegen. Maar aangezien er veel mensen zijn voor wie een volledig vegetarisch dieet onaangenaam zou zijn, en aangezien een beetje ongebluste kalk in de poepdoos een wonderbaarlijke hoeveelheid stank die opstijgt uit de enorme massa rottend materiaal op dergelijke plekken verhelpt en het best aangenaam laat ruiken, heeft wat kalkpoeder (of iets soortgelijks) in ons eten, of een glas kalkwater bij het avondeten misschien wel dezelfde uitwerking op het gas dat ontstaat en voortkomt uit onze darmen. Dit is een experiment waard. Bovendien staat het vast dat we in staat zijn om betrekkelijk eenvoudig de geur van een andere vorm van ontlasting te veranderen, namelijk die van onze plas. Het eten van een paar aspergestengels geeft onze urine een onaangename geur, en een pilletje terpentijn niet groter dan een erwt geeft er juist een aangename geur van viooltjes aan. En waarom zou men denken dat er in de natuur wel een middeltje is dat een parfum maakt van onze plas maar niet van onze winden?

Ga maar na, ter bemoediging van dit onderzoek (naast de eeuwige roem die de uitvinder redelijkerwijs kan verwachten), hoe weinig baat de mens heeft gehad of hoe weinig mensen baat hebben gehad bij de wetenschappelijke uitvindingen waaraan filosofen tot nu toe hun roem hebben ontleend. Zijn er vandaag de dag in heel Europa twintig mensen te vinden die zich gelukkiger of gerieflijker voelen door de kennis die ze hebben ontleend aan Aristoteles? Welke troost kunnen de wervelingen van Descartes bieden aan iemand met wervelstormen in zijn darmen? Kan kennis van Newtons wet van de onderlinge aantrekkingskracht van deeltjes iets van comfort geven aan iemand die wordt geplaagd door hun onderlinge afstotingskracht en de vreselijke spanningen die dat veroorzaakt? Weegt het plezier dat een paar filosofen ervaren als ze een enkele keer in hun leven zien hoe lichtstralen ontrafeld en in zeven kleuren gescheiden worden door Newtons prisma werkelijk op tegen de ontspanning en het gemak dat ieder levend mens zeven keer per dag mag ervaren door vrijelijk gas te laten ontsnappen uit zijn darmen? Vooral als het wordt omgezet in een parfum, want de geneugten van het ene zintuig doen maar weinig onder voor die van een ander, en in plaats van het plezier van de aanblik kan hij plezier scheppen in de geur van degenen om hem heen en op zijn beurt weer vele anderen verblijden, wat voor een welwillende geest eindeloos veel voldoening moet opleveren. De vrijgevige ziel, die nu probeert te achterhalen of zijn vrienden meer houden van een clairet of bourgogne, champagne of madera, zal dan vragen of ze houden van de geur van muskus of lelie, rozen of bergamot, en die vervolgens verschaffen. En deze ‘persvrijheid’ en de gelegenheid om elkaar te behagen is toch zeker van oneindig groter belang voor het menselijk geluk dan de vrijheid van drukpers of het recht elkaar te beledigen, waar de Engelsen hun leven voor in de waagschaal leggen.

Kortom, eenmaal ontwikkeld zou deze uitvinding ervoor zorgen dat filosofie, zoals Bacon schrijft, ‘de zaken en de ziel der mensen raakt’. En ik kan niet anders dan concluderen dat, aangaande het algemeen en blijvend ‘nut’, hiermee vergeleken de wetenschap van de eerder genoemde filosofen – ja, heren, zelfs zonder toevoeging van uw ‘willekeurige figuur’ en de daarin getekende figuren – alles bij elkaar haast geen kont waard zijn.

Benjamin Franklin schreef deze brief in 1781, als ambassadeur in Frankrijk en gerenommeerd denker. Franklin verzond de brief niet naar de Academie in Brussel, maar wel naar enkele vrienden, waaronder Joseph Priestley die onderzoek deed naar gassen. Het Engelse origineel, bekend als ‘Fart proudly’, is onder meer hier te vinden.

Vertaling: Thomas Heij, november 2020.
Lees ook mijn andere vertalingen en teksten.

Wie ‘thee’ opzoekt in het eerste het beste kookboek, vindt waarschijnlijk niets vermeld, of hooguit een paar zinnetjes met onduidelijke aanwijzingen die geen uitsluitsel geven over een aantal heikele kwesties. Dit is merkwaardig, niet alleen omdat thee een van de steunpilaren der beschaving in dit land en in Éire, Australië en Nieuw-Zeeland is, maar omdat er felle debatten worden gevoerd over hoe je hem het beste zet.

Als ik mijn eigen recept voor het perfecte kopje thee bekijk, dan zie ik maar liefst elf punten van belang. Over twee daarvan zal men het over het algemeen waarschijnlijk wel eens zijn, maar ten minste vier van de andere punten zijn uiterst controversieel. Hieronder mijn elf regels, die ik stuk voor stuk beschouw als gulden:

• Ten eerste moet men thee uit India of Ceylon gebruiken. Chinese thee heeft zo zijn voordelen die vandaag de dag niet miskend moeten worden – hij is niet duur en men kan hem drinken zonder melk – maar hij is weinig verkwikkend. Na het drinken ervan voelt men zich niet wijzer, moediger of optimistischer. Wie de troostrijke uitdrukking ‘een lekkere kop thee’ gebruikt, doelt steevast op Indiase thee.
• Ten tweede moet de thee in kleine hoeveelheden worden gezet, dus in een theepot. Thee uit een thee-urn heeft geen smaak en thee zoals die in het leger wordt gezet, met een grote ketel, smaakt naar vet en witkalk. De theepot moet gemaakt zijn van porselein of aardewerk. Een theepot van zilver of Britannia-metaal levert inferieure thee op, en emaille potten zijn nog erger – maar een tinnen theepot (tegenwoordig zeldzaam) is vreemd genoeg zo slecht nog niet.
• Ten derde moet de theepot worden voorverwarmd. Dat gaat beter door hem op het fornuis te zetten dan door hem om te spoelen met heet water, zoals de meeste mensen doen.
• Ten vierde moet het sterke thee worden. Voor een pot van ongeveer een liter die je tot de rand vult met water zou ongeveer zes onafgestreken theelepels moeten volstaan. Als thee op de bon gaat is dit waarschijnlijk niet iedere dag van de week haalbaar, maar ik blijf erbij dat één sterke kop thee beter is dan twintig slappe kopjes. De echte theeliefhebber drinkt zijn thee niet alleen sterk, maar met het jaar zelfs steeds iets sterker – dat blijkt wel uit het feit dat er extra rantsoen is voor oude gepensioneerden.
  
• Ten vijfde moet de thee los in de pot worden gedaan. Geen zeefjes, netelzakjes of andere dingen die de thee gevangen houden. In sommige landen zijn de theepotten voorzien van kleine bungelende mandjes onder de tuit, om de zogenaamd ongezonde losse blaadjes op te vangen. Men kan echter grote hoeveelheden theeblaadjes doorslikken zonder nadelige effecten op de gezondheid, en als de thee niet los in de pot zit, kan hij ook niet goed trekken.
• Ten zesde moet men de theepot naar de fluitketel brengen en niet andersom. Het water moet eigenlijk koken op het moment dat het de thee raakt, dus moet hij op het vuur blijven terwijl men giet. Sommige mensen staan er zelfs op dat men alleen water moet gebruiken dat voor het eerst aan de kook is gebracht, maar ik heb daar zelf nooit verschil in gemerkt.
• Ten zevende moet men na het zetten van de thee goed roeren, of beter nog, de pot een stevige draaibeurt geven, en daarna de blaadjes laten bezinken.
• Ten achtste moet men drinken uit een flinke ontbijtkop, dus een cilindrische kop en geen vlak, ondiep kopje. Er kan meer in een ontbijtkop en bij het andere soort is de thee altijd lauw voordat men goed en wel is begonnen met drinken.
• Ten negende moet de room eerst van de melk worden gegoten voordat hij in de thee kan. Melk die te romig is geeft de thee altijd een misselijkmakende smaak.
• Ten tiende moet de thee als eerst worden ingeschonken. Dit is een van de meest controversiële punten – waarschijnlijk zijn alle Britse gezinnen te verdelen in twee denkrichtingen wat betreft dit onderwerp. Het ‘melk eerst’-kamp kan een aantal sterke argumenten aandragen, maar ik meen dat mijn eigen redenering niet te weerleggen is. Door de thee eerst in te schenken en te roeren terwijl men de melk erin giet, kan men namelijk de hoeveelheid melk goed in de hand houden; doet men het andersom, dan bestaat het risico dat men te veel melk inschenkt.
• Tot slot moet thee – tenzij men het op zijn Russisch drinkt – worden gedronken zónder suiker. Ik besef terdege dat ik hier tot de minderheid behoor. Maar hoe kun je jezelf een echte theeliefhebber noemen als je de smaak van je thee verpest door er suiker in te doen? Je zou er net zo goed peper of zout in kunnen gooien. Thee hoort bitter te smaken, net als bier bitter hoort te smaken. Maak je hem zoet, dan proef je geen thee meer, maar alleen nog de suiker; je zou een vergelijkbaar drankje kunnen maken door alleen wat suiker op te lossen in heet water.

Sommigen zullen misschien zeggen dat ze niet van thee op zich houden, dat ze alleen thee drinken ter verwarming en verkwikking en dat ze de suiker nodig hebben om de smaak weg te nemen. Tegen deze verwarde figuren zou ik willen zeggen: probeer eens twee weken lang thee te drinken zonder suiker, dan zul je daarna waarschijnlijk nooit meer je thee verpesten door hem weer te zoeten.

Er zijn nog meer controversiële kwesties met betrekking tot het drinken van thee, maar de bovenstaande punten tonen al wel hoe nauw dit hele gebeuren is gaan luisteren.

Dan zijn er ook nog de geheimzinnige sociale omgangsvormen rond de theepot (waarom is het bijvoorbeeld onbeschaafd om uit het schoteltje te drinken?) en er zouden veel woorden vuil gemaakt kunnen worden over het bijkomende nut van theeblaadjes, zoals het voorspellen van de toekomst van gasten, het voeren van konijnen, het genezen van brandwonden en het vegen van het tapijt. Het is de moeite waard om te letten op details als het verwarmen van de pot en het gebruiken van echt kokendheet water, om er zeker van te zijn dat een portie van het rantsoen ook daadwerkelijk twintig goede, sterken koppen oplevert die dat aantal grammen, mits juist gebruikt, zouden moeten opleveren.