Opinie

Mag je de literatuur van een antisemiet nog wel uitgeven en lezen? Ja, betoogde Arnold Heumakers in de kwestie Céline (Cancelen kan nog altijd, 19/8). Mag je een schrijver die een voor massamoord veroordeelde dictator looft wel een literaire prijs geven? Ja, betoogde H.M. van den Brink in de kwestie Roemer (Had literaire prijs gewoon uitgereikt, 19/8). En kun je ook genieten van een literair werk als je het oneens bent met de opvattingen van de auteur? Ja, betoogde George Orwell in Politiek versus literatuur. Een katholiek, pacifist, communist, ja zelfs een fascist zou volgens Orwell in beginsel een goed, genietbaar boek kunnen schrijven.

Al is het soms lastig voor de lezer: een esthetisch oordeel wordt algauw verstoord door politieke of morele bezwaren. „Wie kwaad, gekwetst of verontrust wordt door een boek, zal er niet van genieten, hoe verdienstelijk het ook mag zijn. Wie het van tevoren al ziet als een schadelijk boek [...] zal waarschijnlijk een esthetische reden verzinnen waarom het niet deugt.”

Maar wie literatuur en politiek volledig laat samenvallen, ontneemt de eerste de nodige vrijheid en verlaagt haar tot louter propaganda. Pas dus op met slingeren tussen twee maatstaven.

„Veel dingen zijn slecht of niet door te komen. Ga ik geen aandacht aan besteden. Zonde van mijn tijd. Ik lees liever: ‘Dít boek over tuinieren, dat móét je lezen!’” Aldus Matthijs van Nieuwkerk onlangs in tv-programma De geknipte gast met Özcan Akyol. Met die DWDD-doctrine bracht hij talloze boeken aan de man.

Maar wacht even. Slechte boeken bespreken zonde van de tijd?

Stel je laat een slecht boek bespreken door een goede recensent. Neem die keer in 1940 dat George Orwell Mein Kampf van Adolf Hitler besprak. Iedereen die Hitler zo lang achtenswaardig bleef vinden, had op basis van dit boek al beter moeten weten, sneerde Orwell. Vervolgens fileerde hij de psychologie van het nazisme.

Zonde van de tijd? Lijkt me niet.

Had Orwell alleen boeken besproken die hij goed vond, was dit stuk er nooit gekomen. En, stelt hij: als je een thriller en een toneelstuk van Shakespeare allebei goed noemt, wat betekent ‘goed’ dan nog?

Genoeg boeken die je kunt negeren. Maar het criterium voor een bespreking is of het boek ertoe doet of niet, en niet of het goed of slecht is. Een goede tuinman besteedt zijn tijd ook aan onkruid.